‘S KATZ DEITSCH SCHTICK: November 2008

Deitsche Settelments vor der Revolution

In der friehe Geschicht vun America finne mer viel Deitsche. Des erscht Buch, wu in America rausgewwe iss warre, iss gedruckt warre vum ‘me Deitsche in 1544, Martin Cronberger, in der Schtadt Mexiko. Peter Minuit, der erscht Gouverneur vun der Schtadt Neu Amsterdam, was yetzt die grooss Schtadt New York iss, waar en Deitscher aus der Schtadt Wesel. In 1638 hot er en latt Schwede an’s Ufer vum Delaware Rewwer gebrocht. Er hot de Insching en grooss Schtick Land abgekaaft vun Cape Henlopen bis naach dem Trenton Wasserfall, un der Baerge, wu er mit den Insching gemacht hot, iss niemols verletzt warre. Daniel Pastorius waar der Pionier der deitsche Settler in unserem Land. Er iss im Yaahr 1683 naach America kumme un hot die Schtadt Germantown bei Philadelphia ausgelegt.
Der greescht Deel der erschte Settler in America waare Schweizer un Paelzer. Die Schweizer waare frieh im Feld, awwer im Aafang henn sie sich mehrschtens im Suede gesettelt. Erscht about 1730 sinn sie in groosser Zahl naach dem Nadde kumme. In Ost-Pennsylvaania sinn viel Gemeene gegrindt warre vun Schweizer, wu in den Kaundis Zuerich un St. Gall gebore waare. Die erschte deitsche Settler in Pennsylvania henn zu dene “Friedesekte” geheert, wu vun William Penn eigelade waare un vun ihm uffgenumme warre sinn. Im Yaahr 1698 sinn viel Mennischte aakumme, un in 1709 un in folgende Yaahre sinn die Dunker vun Schwarzenau kumme. Viel henn aa zu Sekte geheert, wu nau ausgeschtorwe sinn. Deel vun ihne sinn zu ie Quaker gange.
Die grooss deitsch Eiwanderung in America hot in de erschte zehe Yaahr vum achtzehnte Yaahrhunndert aagefange. Die Ursach devun waare schlechte Zeite im Vadderland. About en hunnert Yaahr lang waar Deitschland en Baeddelfeld, un die Leit waare arg arm. Der Keenich vun Frankreich, Ludwig XIV, hot Deitschland ferchterlich verhaust g’hatt. Dausende vun deitsche Leit sinn dorch die Franzose vun ihre Heemete weggedriwwe warre. Viel sinn dorch Holland naach England gange, un sinn endlich naach America geschickt warre. Die Queen Anne, die Keenigin vun England, hot Dausende vun de aarme Paelzer eigelade, sich in America en Heemet zu suche, un sie hot viel uff ihre eegene Koschte riwwer geschickt. Der Winter vun 1709 waar en arg hatter in der Palz, un im neegschte Friehyaahr un Summer henn 30,000 Mensche ihr Geburtsland verlosse. Die Regierung vun England hot Deel zuerscht in ihrem Land gesettelt, awwer es hot net recht geh wolle.
Viel vun de erschte Settelments in America sinn schun lang ausgeschtorwe. In Mississippi sinn die Paelzer beim hunnert am gehle Fiewer geschtorwe, un in Natt Carolina sinn sie dorch die Insching abgeschlacht warre. En paar Dausend sinn naach New York Schteet geschickt warre un henn sich am Hudson un am Mohawk Rewwer gesettelt, wu sie so frieh wie 1710 grischtlich unnerricht warre sinn vum reformierte Parre Frederick Haeger un dem lutherische Parre Josua Kocherthal. Sie sinn awwer schlecht getriet warre vun der Regierung, un doher henn sich viel uff der Weg gemacht naach Pennsylvania. Sie sinn dorch die Wildernis gange bis zum Susquehanna Rewwer, un dann sinn sie uff Raefts der Rewwer nunnergange bis an die Schwatara, un vun datt sinn sie naach Tulpehocke in Berks Kaundi gedraewwelt. Ee Party is dorch der Conrad Weise gefiehrt warre. Er waar en beriehmter Insching Agent un en arg brauchbarer Mann. Er waar en Dolmetscher zwische die Insching un dem Goverment.
Im Yaahr 1713 iss die Schtadt Germana in Orange Kaundi, Virginia, vun deitsche Settler gegrindt warre. Die Geschicht vun dem do Settelment iss arg interessant.
Die erschte deitsche Settler sinn in unser Land kumme ohne Fiehrer. Sie waare wie Iemeschwaerm. Sie henn sich en Weil do un en Weil datt uffgehalte, awwer sie henn kenn Ruh gefunne, bis sich sich in Pennsylvania un Maryland gesettelt henn. In Pennsylvania waare die Deitsche zuerscht in zwee Distrikte, die ganz separat vun enanner waare. Der estliche Distrikt waar das Land zwische dem Delaware un dem Schuylkill Rewwer, nattlich bis an der Bloo Berg; des weschtlich Distrikt waare das Conestoga Land, zuerscht en Deel vun Chester Kaundi, vun der Octorora Grick bis zum Susquehanna Rewwer. Die mehnschte Leit im estliche Distrikt henn in Deitschland zu der Schteet-Kerch geheert – reformiert un lutherisch. Im weschtliche Distrikt hot die Mehrheit zu de Friedenssekte geheert. Die Synode vun de reformierte un luddrische Kerche sinn gegrindt warre vum Parre Michael Schlatter un dem Parre Henry Melchior Muehlenberg.
Dorch der Franzeesisch un Insching Grieg waar’s Land weschtlich vum Susquehanna Rewwer net seef fer Leit, sich zu settle. Doher sinn die deitsche Eiwannerer suedlich gange, dorch Maryland un Virginia naach Natt un Sued Carolina. In die suedliche Settelments waare viel Leit, wu graad vum Vadderland kumme waare. Do waare abbadich die Salzburger, en Kumpanie Luddrische, wu wege Verfolgung fattgange waare un in Georgia en Heemet gefunne henn g’hatt. Viel vun de erschte deitsche Settler in Pennsylvania henn sich fiehre losse dorch grischtliche Principles. Die Schwenkfelder waare vun Schlesien kumme un henn sich in 1734 in Ost-Pennsylvania gesettelt, wu sie heit noch sinn. Die Herrnhuter henn Bethlehem in 1741 gegrindt. Die grooss Mehrheit der Leit waare awwer reformiert odder luddrisch, un die Leit waare die beschte Vertreter vum deitsche Lewe.
Die deitsche Pioniere waare wennigschtens so guud gelannt wie die Eiwannerer vun annere Laenner. Ihre Parre waare schier alle in de deitsche Colleges geschult, un die Leit henn Respekt g’hatt vor Lanning. Sie henn arg gern gelese. Der Christopher Sauer un sei Soh henn in Germantown en Druckerei gegrindt, un selle waare die greescht un wichtigscht in de amerikanische Colonies. Sie henn drei Satte Bibele gedruckt, un sell waare die erschte deitsche Bibele, wu in America gedruckt warre sinn. Die Briederschaft bei Ephrata hot aa viel Bicher gedruckt, wu nau arg rar sinn.
Die erschte deitsche Settler waare dorchweg aarm, un sie henn hatt schaffe misse fer ihr Lewe. Sie waare awwer fleissich un schpaarsam, un mit der Zeit iss aa Reichtum kumme. Die Leit in unsere erschte deitsche Settelments sinn nau gewehnlich in guude Umschtaende. Ihre Kerche un Lehranschtalte sinn so guud wie die vun annere Leit.
Die Pennsylvaanisch-Deitsche sinn gemietlich un gastfreindlich, un sinn immer aagesehne warre fer vordreffliche Birger.

J. H. Dubbs (1904)

Leave a comment

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.